Chiều ngày 28/3/2025, một trận động đất mạnh 7,7 độ Richter đã làm rung chuyển miền Trung Myanmar, với tâm chấn nằm gần thành phố Mandalay, gây ra những chấn động lan rộng khắp Đông Nam Á. Từ thủ đô Bangkok của Thái Lan, nơi các tòa nhà cao tầng rung lắc dữ dội và một công trình đang thi công đổ sập, đến Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh của Việt Nam, nơi người dân ở các chung cư cao tầng hoảng hốt cảm nhận rõ dư chấn, sự kiện này đã để lại dấu ấn mạnh mẽ về sức tàn phá của thiên nhiên. Trong khi thiệt hại ban đầu vẫn đang được đánh giá, câu hỏi lớn đặt ra lúc này là: Liệu những dư chấn tiếp theo có tiếp tục đe dọa khu vực?
Dư chấn là gì và tại sao nó xảy ra?
Dư chấn là những đợt rung lắc nhỏ hơn xảy ra sau trận động đất chính, thường kéo dài từ vài giờ đến vài tháng. Chúng xuất hiện vì khi cấu trúc địa chất của vỏ trái đất tại tâm chấn chưa đạt được trạng thái cân bằng ứng suất, các đới đứt gãy va chạm hoặc trượt qua nhau, năng lượng không được giải phóng hết ngay lập tức. Phần năng lượng còn lại tiếp tục thoát ra, tạo thành những đợt rung nhỏ hơn. Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), dư chấn thường yếu hơn động đất chính, nhưng trong một số trường hợp, chúng vẫn đủ mạnh để gây thiệt hại.
Khu vực chịu ảnh hưởng thường tập trung gần tâm chấn, nhưng với những trận động đất lớn, dư chấn có thể lan rộng hàng trăm kilomet. Dù mạnh hay yếu, chúng đều tiềm ẩn rủi ro. Chẳng hạn, một ngôi nhà đã bị hư hại sau động đất chính có thể sụp đổ hoàn toàn vì dư chấn. Vì vậy, ngay cả khi trận rung lớn đã qua, người dân vẫn cần cảnh giác.
Các loại dư chấn thường gặp sau động đất mạnh
Không phải mọi dư chấn đều giống nhau. Tùy vào thời gian, cường độ và cách chúng xảy ra, các nhà khoa học phân loại chúng để dễ theo dõi và dự đoán. Dưới đây là những loại dư chấn thường gặp sau một trận động đất mạnh, dựa trên dữ liệu từ USGS:
Dư chấn tức thời: Đây là những đợt rung xảy ra ngay sau động đất chính, thường trong vòng vài phút đến vài giờ. Chúng thường mạnh hơn các dư chấn sau này và có thể khiến người dân chưa kịp định thần đã phải đối mặt với nguy hiểm mới. Ví dụ, sau động đất Nepal 2015, một dư chấn 6.7 độ xảy ra chỉ 30 phút sau đợt chính.
Dư chấn kéo dài: Loại này xuất hiện trong nhiều ngày, thậm chí vài tuần hoặc tháng sau. Chúng yếu dần theo thời gian nhưng vẫn gây lo lắng. Trận động đất Tohoku 2011 ghi nhận hàng nghìn dư chấn kéo dài suốt hai năm.
Dư chấn mạnh bất thường: Hiếm gặp hơn, đây là những đợt rung có cường độ gần bằng hoặc vượt qua dự đoán. Chúng có thể làm hỏng thêm các công trình đã yếu, như dư chấn 7.3 độ ở Nepal hai tuần sau trận chính.
Dư chấn không cảm nhận được: Nhiều dư chấn quá nhỏ, chỉ máy móc mới ghi nhận. Dù không gây thiệt hại trực tiếp, chúng cho thấy mặt đất vẫn đang điều chỉnh sau cú sốc lớn.
Hiểu các loại dư chấn này giúp chính quyền và người dân chuẩn bị tốt hơn, đặc biệt trong những giờ đầu sau động đất.
5 trận động đất lớn với dư chấn và thiệt hại khủng khiếp
Lịch sử ghi nhận nhiều trận động đất lớn không chỉ gây thiệt hại nặng nề từ đợt rung chính mà còn từ hàng loạt dư chấn sau đó. Dưới đây là năm trường hợp điển hình, dựa trên dữ liệu từ USGS và các nguồn tin tức đáng tin cậy như BBC và National Geographic.
Động đất Valdivia, Chile (1960)
Ngày 22 tháng 5 năm 1960, một trận động đất mạnh 9.5 độ – lớn nhất từng ghi nhận – xảy ra gần Valdivia, Chile. Hàng trăm dư chấn, trong đó có đợt mạnh 7.8 độ, kéo dài nhiều tuần. Kết quả là 1.600 người thiệt mạng, 2 triệu người mất nhà cửa. Sóng thần làm tình hình tồi tệ hơn, và dư chấn tiếp tục phá hủy các khu vực ven biển. Nhiều cộng đồng rơi vào cảnh khó khăn, phải xây dựng lại từ đầu.
Động đất Sumatra, Ấn Độ Dương (2004)
Ngày 26 tháng 12 năm 2004, ngoài khơi Sumatra, Indonesia, một trận động đất 9.1-9.3 độ xảy ra. Hơn 100 dư chấn đáng kể, mạnh nhất đạt 8.6 độ, kéo dài vài tháng. Trận động đất gây sóng thần khiến 230.000 người chết hoặc mất tích ở nhiều quốc gia ven Ấn Độ Dương. Dư chấn làm chậm công tác cứu hộ, khiến người dân sống trong lo lắng kéo dài. Đây là một trong những thảm họa lớn nhất thế kỷ 21.
Động đất Tohoku, Nhật Bản (2011)
Ngày 11 tháng 3 năm 2011, vùng Đông Bắc Nhật Bản chịu trận động đất 9.0 độ. Gần 10.000 dư chấn, mạnh nhất 7.9 độ, xảy ra trong hai năm sau đó. Hậu quả là 15.000 người chết, hàng chục nghìn người mất nhà, và sự cố hạt nhân Fukushima bùng phát. Dư chấn gây khó khăn cho cứu hộ và làm người dân hoảng loạn thêm. Thiệt hại kinh tế ước tính 235 tỷ USD, buộc Nhật Bản phải cải thiện cách ứng phó thiên tai.
Trận động đất Tohoku không chỉ đáng sợ vì dư chấn mà còn vì sóng thần kinh hoàng ngay sau đó. Chỉ 30 phút sau khi mặt đất rung lên với cường độ 9.0, những con sóng cao tới 40 mét ập vào bờ biển Đông Bắc Nhật Bản. Theo USGS và BBC, sóng thần này di chuyển với tốc độ 700 km/h, cuốn trôi nhà cửa, xe cộ, và cả những thị trấn ven biển. Hơn 120.000 tòa nhà bị phá hủy hoàn toàn, và hàng chục nghìn người mất tích trong vài giờ.
Thảm họa kép này làm trầm trọng thêm tình hình. Nước biển tràn vào nhà máy điện hạt nhân Fukushima, gây ra sự cố rò rỉ phóng xạ nghiêm trọng. Dư chấn sau đó khiến việc khắc phục hậu quả càng khó khăn hơn. Sóng thần không chỉ cướp đi sinh mạng mà còn để lại bài học lớn về việc chuẩn bị cho những mối nguy đi kèm động đất ở vùng ven biển.
Động đất Đường Sơn, Trung Quốc (1976)
Ngày 28 tháng 7 năm 1976, thành phố Đường Sơn, Trung Quốc, bị trận động đất 7.8 độ phá hủy. Hàng chục dư chấn lớn kéo dài nhiều ngày, khiến việc cứu hộ gần như không thể thực hiện. Ước tính từ 240.000 đến 650.000 người thiệt mạng, dù con số chính xác vẫn chưa rõ. Dư chấn làm sụp đổ thêm nhiều công trình đã yếu, gây thiệt hại nặng hơn. Sau đó, Trung Quốc thay đổi cách xây dựng để giảm rủi ro trong tương lai.
Động đất Nepal (2015)
Ngày 25 tháng 4 năm 2015, vùng Gorkha, Nepal rung chuyển bởi trận động đất 7.8 độ. Hơn 300 dư chấn, trong đó có đợt 7.3 độ vào ngày 12 tháng 5, làm tình hình thêm nghiêm trọng. Gần 9.000 người chết, 22.000 người bị thương, và nhiều công trình văn hóa bị phá hủy. Dư chấn gây sạt lở núi, cản trở cứu trợ, khiến Nepal rơi vào khủng hoảng. Người dân phải sống tạm bợ trong thời gian dài sau đó.
Cảnh báo và hướng dẫn an toàn sau động đất
Dư chấn có thể xảy ra bất ngờ, và ngay cả khi nhỏ, chúng vẫn gây nguy hiểm. Một ngôi nhà đã hư hại, một con đường bị nứt, hay một khu vực gần núi đều có thể trở thành mối đe dọa khi mặt đất rung lên lần nữa. Vậy người dân cần làm gì để giữ an toàn?
Nếu đang ở trong nhà khi dư chấn bắt đầu, hãy tìm chỗ trú dưới bàn chắc chắn, dùng tay bảo vệ đầu và cổ. Tránh chạy ra ngoài ngay, vì các mảnh vỡ hoặc vật rơi có thể gây nguy hiểm. Khi rung lắc dừng, ngắt nguồn điện và gas để tránh cháy nổ – một rủi ro lớn sau động đất. Nếu ở ngoài trời, hãy tránh xa tòa nhà cao, cây lớn, hoặc dây điện, và tìm khu vực trống như công viên để đứng.
Sau khi dư chấn qua, kiểm tra nhà cửa cẩn thận. Đừng vào lại nếu thấy tường nứt lớn hoặc có dấu hiệu bất thường như mùi gas. Chuẩn bị sẵn túi cứu hộ với nước, thức ăn, đèn pin, và chăn ấm để dùng khi cần. Theo dõi thông báo từ chính quyền qua radio hoặc các kênh chính thức, vì dư chấn có thể kéo dài vài tuần. Về lâu dài, hãy kiểm tra và gia cố nhà cửa, học kỹ năng sơ cứu, và duy trì cảnh giác sau động đất chính. Những bước này giúp giảm rủi ro và tăng cơ hội an toàn.
Kết luận
Dư chấn là một phần không thể tránh khỏi sau động đất, và chúng có thể gây thiệt hại đáng kể nếu không được chú ý. Từ những trận động đất lớn như Valdivia hay Tohoku, chúng ta thấy rõ hậu quả của chúng đối với con người và xã hội. Hiểu biết về dư chấn và chuẩn bị kỹ càng là cách tốt nhất để bảo vệ bản thân. Hãy kiểm tra nhà cửa, lên kế hoạch với gia đình, và luôn sẵn sàng ứng phó. Dù mặt đất có tiếp tục rung, chúng ta vẫn có thể giảm thiểu rủi ro nếu hành động đúng lúc.
CÙNG CHUYÊN MỤC
