Các bệnh không lây nhiễm như ung thư, tiểu đường... gia tăng nhanh chóng đang đặt hệ thống y tế châu Phi trước nguy cơ sụp đổ, trong khi nguồn viện trợ nước ngoài vẫn tập trung chủ yếu vào các bệnh truyền nhiễm.
Ông Githinji Gitahi, Giám đốc điều hành Tổ chức Y tế Amref Health Africa, cảnh báo rằng hệ thống y tế tại châu Phi có thể "sụp đổ trong vài năm tới" do số ca mắc các bệnh không lây nhiễm (NCD) như tiểu đường, huyết áp cao và bệnh tim ngày càng tăng.
Tại khu vực cận Sahara, tỷ lệ tử vong do các bệnh không lây nhiễm chiếm 37% vào năm 2019, tăng mạnh so với mức 24% vào năm 2000. Dự báo đến năm 2030, đây sẽ là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong khu vực. Các yếu tố như chế độ ăn uống theo kiểu phương Tây, lối sống ít vận động và ô nhiễm không khí là những nguyên nhân chính thúc đẩy tình trạng này.
Ông Gitahi cho rằng, viện trợ nước ngoài không mang tính từ thiện mà chủ yếu phục vụ lợi ích của các quốc gia tài trợ, tập trung vào việc kiểm soát các bệnh truyền nhiễm có nguy cơ lây lan toàn cầu như HIV, lao... Trong khi đó, các bệnh không lây nhiễm như ung thư hay tiểu đường lại bị bỏ quên do không gây ảnh hưởng trực tiếp đến các nước viện trợ. Hiện chỉ có chưa đến 3% tổng số viện trợ y tế phát triển dành cho NCD.
Các đại biểu tham dự lễ khai mạc Diễn đàn Liên minh NCD Toàn cầu tại Kigali, Rwanda, tháng 2/2025. (Ảnh: NCD Alliance)
Phát biểu tại Diễn đàn Liên minh Toàn cầu về NCD tại Kigali, Rwanda, ông Gitahi nhấn mạnh rằng khoảng 50% số ca nhập viện tại châu Phi là do các bệnh không lây nhiễm, nhưng 80% chi phí điều trị lại do người bệnh tự chi trả. Nhiều chính phủ không đủ ngân sách để xử lý vấn đề này, dẫn đến nguy cơ quá tải và sụp đổ hệ thống y tế.
Bên cạnh đó, ông Gitahi cũng cho rằng trách nhiệm không chỉ nằm ở các quốc gia viện trợ mà còn ở chính phủ các nước châu Phi khi chưa có các biện pháp kiểm soát hiệu quả đối với hoạt động của các tập đoàn đa quốc gia trong lĩnh vực thực phẩm và y tế. Ông kêu gọi các nước châu Phi cần nâng cao hiệu quả quản lý, chống tham nhũng và áp dụng các chính sách thuế đối với các sản phẩm không lành mạnh như thuốc lá, rượu bia và đường... để tạo nguồn tài chính cho y tế.
Ngoài ra, các biện pháp phòng ngừa như cấm quảng cáo thực phẩm chứa nhiều đường, muối, chất béo đối với trẻ em - giống như nhiều nước phương Tây đang áp dụng - cũng là giải pháp mà các quốc gia châu Phi có thể học hỏi để giảm gánh nặng bệnh tật.
Một ‘bức tường kêu gọi hành động’ tại Diễn đàn Liên minh NCD Toàn cầu ở Kigali, tháng 2/2025. (Ảnh: NCD Alliance)
Hiện Mỹ đóng góp khoảng 50% tổng viện trợ phát triển cho y tế châu Phi, tương đương 6,5 tỷ USD trong tổng số 13 tỷ USD. Tuy nhiên, với việc Mỹ tạm ngừng nhiều khoản viện trợ, các tổ chức như Amref Health Africa đang gặp nhiều khó khăn, thậm chí phải cắt giảm nhân sự.
Dù vậy, ông Gitahi lạc quan rằng các chương trình hỗ trợ của Mỹ có thể được khôi phục sau đợt rà soát 90 ngày của chính quyền Tổng thống Donald Trump. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng châu Phi không thể hoàn toàn thay thế nguồn viện trợ này do quy mô nền kinh tế còn hạn chế. Thay vì đặt mục tiêu chăm sóc y tế toàn dân, các chính phủ châu Phi cần tập trung vào việc đảm bảo dịch vụ y tế cho nhóm dân số nghèo nhất.
Ông Gitahi khẳng định sự đoàn kết quốc tế là điều cần thiết để đảm bảo an ninh y tế toàn cầu. "Một hệ thống y tế yếu kém tại bất kỳ quốc gia nào cũng giống như một không phận không an toàn - đó là mối đe dọa đối với toàn thế giới", ông Gitahi nhấn mạnh.
CÙNG CHUYÊN MỤC
