“Da 5 Bloods”: Có một Việt Nam cực kì vô lí và nhạt nhoà, phim đơn giản chỉ làm cho "người Mỹ da màu" xem?

“Da 5 Bloods” có thể là một thử nghiệm thành công của Spike Lee với dòng phim chiến tranh lấy trung tâm là người lính da màu, nhưng với khán giả Việt Nam, phim để lại những hạt sạn khó đỡ.

Da 5 Bloods (Năm Chiến Hữu) là tên bộ phim chiến tranh của đạo diễn Spike Lee xoay quanh hành trình trở lại Việt Nam của 4 cựu binh da màu Mỹ từng tham chiến những năm 60. Lấy bối cảnh Việt Nam thời chiến trong quá khứ cũng như một Sài Gòn hiện đại, phim quy tụ dàn diễn viên đa quốc tịch với những gương mặt điện ảnh thân quen như Johnny Trí Nguyễn, Ngô Thanh Vân, "Black Panther" Chadwick Boseman hay Jean Reno.

1. Thông điệp thời sự về chiến tranh và sắc tộc

Nói Da 5 Bloods giống như một bản tuyên ngôn chính trị không ngoa, bởi bộ phim ra mắt giữa cơn khủng hoảng niềm tin trầm trọng của nước Mỹ đang khoét sâu vào tâm lý người da màu tại nước này. Kể từ sau vụ ám sát Martin Luther King Jr. năm 1968 dấy lên hàng loạt làn sóng biểu tình, bạo động, nước Mỹ năm 2020 lại một lần nữa sôi sục vì mâu thuẫn sắc tộc.

Trước đây dòng phim chiến tranh thường được thống trị bởi các nhà làm phim da trắng, với dàn diễn viên chủ yếu là người da trắng (Rambo, Apocalypse Now, Platoon...). Thông qua câu chuyện của Hanoi Hannah (Ngô Thanh Vân), Spike Lee nhắc nhở chúng ta rằng có đến 32% những lính Mỹ tham chiến tại Việt Nam là người da màu. Những câu chuyện của họ cũng quan trọng như những câu chuyện của bất kỳ người lính da trắng nào.

Bốn cựu binh Paul (Delroy Lindo), Otis (Clarke Peters), Eddie (Norm Lewis), và Melvin (Isiah Whitlock Jr.) từ hành trình tìm lại hài cốt của đồng đội Norman (Chadwick Boseman) và rương vàng đã mất, cũng đồng thời khám phá độ phức tạp của tâm lý con người và những vấn đề nổi cộm hậu chiến như sang chấn tâm lý của binh lính, bom mìn, sự chia rẽ, thù ghét... Bộ đôi Clarke và Isiah vốn rất thành công từ series The Wire nay lại có dịp tung hứng đem đến một số trường đoạn vui vẻ trong phim. Trong khi đó, Norm Lewis, ngôi sao đang lên Boseman lại chưa thể hiện được nhiều.

Với Da 5 Bloods, Spike Lee cố tình nhồi nhét nhiều chi tiết gợi nhớ các phim chiến tranh (da trắng) kinh điển như Apocalypse Now (cảnh trực thăng bay giữa mặt trời, quán bar tên Apocalypse Now), Bridge On The River Kwai, The Treasure Of The Sierra Madre...

Cái mà Lee thiếu chính là chiều sâu của một bộ phim vĩ đại. Nếu Coppola khiến Apocalypse Now trở nên bất tử bởi dám đi sâu vào khắc họa hình ảnh người lính Mỹ hung bạo, sa đọa vì chiến tranh; thì nhân vật trong Da 5 Bloods dù có tha hóa vẫn không thể chệch khỏi quỹ đạo đạo đức mà bộ phim tô vẽ, trước sự thật rằng họ đang đi cướp số vàng mà người Mỹ vốn định dùng để trả cho quân đội Việt Nam Cộng Hòa, rằng họ đã cầm súng đến xâm lược một quốc gia trong quá khứ.

2. Hình ảnh Việt Nam hiện lên nhạt nhòa, hời hợt

Mở đầu bằng Muhammad Ali và kết thúc bằng Martin Luther King, Jr., Da 5 Bloods tựa như một thử nghiệm cộp mác ngài Lee về dòng phim chiến tranh của người da màu. Tác phẩm có nhịp phim bất thường, 90 phút đầu như trò chơi tìm kho báu trong khi nửa cuối dồn dập bắn nhau như Triple Frontier – bộ phim chiến tranh đạt điểm trung bình.

Ngoài ra, phim còn chứa đựng hàng loạt video, hình ảnh tư liệu về chiến tranh Việt Nam, về phong trào vận động dân chủ của người da đen, cũng như nhiều lát cắt lịch sử xuyên suốt từ những năm 60 tới nay. Tuy nhiên tất cả dường như quá rời rạc so với một phông nền Việt Nam vô lý mà Da 5 Bloods dựng nên. Với một khán giả Việt Nam, không khó để chỉ ra những lỗi cơ bản liên quan đến sự cẩu thả trong quá trình nghiên cứu văn hóa tiền kỳ mà một số phải kể đến như trẻ em ăn xin trong quán bar, trẻ em ném pháo vào khách du lịch, cựu binh mời rượu trong quán bar, chiến sĩ cách mạng Việt Nam hy sinh mấy người là đã bỏ chạy, bắn súng AK nhưng nã đạn thì như súng máy...

Người ăn xin đi vào quán bar, tình tiết ngớ ngẩn nhất của phim.

Đó là chưa kể các diễn viên dù trong quá khứ hay hiện tại trông già như nhau. Spike Lee nói đấy là do ảnh hưởng của chiến tranh, nhưng cũng có khả năng là Netflix không cho ông tiền CGI để trẻ hóa cánh diễn viên như The Irishman của Martin Scorsese?

Có thể nói, Spike Lee tin rằng 5 người lính xứng đáng được tôn vinh như những người hùng, dù cho họ gieo rắc bạo lực khắp Việt Nam thay vì nhìn lại chính sự đạo đức giả của những con người này, bộ phim quay ra soi chiếu vào những thực thể "tàn ác" hơn, như là người Pháp, như là thói phân biệt chủng tộc đang diễn ra trên toàn cầu?

3. Màn xuất hiện "cho vui" của Ngô Thanh Vân và "tình cũ" Johnny Trí Nguyễn

Trong phim, Johnny Trí Nguyễn vào vai hướng dẫn viên tên Vinh còn Ngô Thanh Vân xuất hiện trong một cảnh hồi tưởng với vai trò cô phát thanh viên Hanoi Hannah đọc thông báo trên Đài Tiếng nói Việt Nam. Qua Hannah, những người lính đã được thông báo về cái chết của Martin Luther King, Jr.. Bằng chất giọng truyền cảm nói rành rọt trực tiếp tới với những người lính da đen, cô cho biết họ "chỉ chiếm 11% trong tổng số lính Mỹ, nhưng tại Việt Nam các anh chiếm tới 32%. Liệu có công bằng khi phải phục vụ nhiều hơn những người da trắng đã gửi các anh tới đây?".

Johnny xuất hiện ở phân đoạn đầu của bộ phim ở vai trò hướng dẫn viên tên Vinh.

Cảnh phim cắt từ căn phòng thu âm màu đỏ của Hannah tới những gương mặt giận dữ, buồn bã của người lính. Nguyên mẫu cho hình tượng Hanoi Hannah là nữ phát thanh viên Trịnh Thị Ngọ, người được giao nhiệm vụ đọc tuyên truyền bằng tiếng Anh nhờ chất giọng Mỹ có được khi xem Cuốn Theo Chiều Gió mà không cần phụ đề. Những bản thông điệp của Hanoi Hannah luôn có sức truyền cảm đặc biệt, bởi chúng thường xuyên gọi đích danh tên của người lính với những cảnh báo về kết cục của một cuộc chiến phi nghĩa mà người Mỹ gieo rắc lên Việt Nam. Khi bị bắt làm tù binh, thượng nghị sĩ John McCain đã nghe được giọng nói xuất chúng của Hanoi Hannah và từng nói rằng "tôi ngạc nhiên vì cô ấy không tới Hollywood."

Ngô Thanh Vân trong "Da 5 Bloods" có một nhân vật "tầm cỡ" về mặt lịch sử, tuy nhiên, sự xuất hiện của "bà trùm" làng phim Việt cũng chỉ dừng ở mức... khách mời.

Nhìn chung, sự xuất hiện của cặp tình nhân Dòng Máu Anh Hùng một thời phải chăng giống như một lời cảm ơn của Spike Lee khi quay phim ở Việt Nam hơn. Đất diễn của cả Ngô Thanh Vân và Johnny Trí Nguyễn nhìn chung khá mờ nhạt, giống như một vai khách mời hơn.

Nói tóm lại, nếu chấp nhận sự thật rằng Spike Lee làm phim cho người da màu Mỹ xem, thì sẽ chẳng có gì nhiều để nói. Nhưng với tư cách một người xem phim có hiểu biết cơ bản về văn hóa, tác phẩm này hẳn sẽ khiến nhiều người không thoải mái về cái nhìn máy móc và định kiến mà những nhà làm phim áp đặt đối với Việt Nam.

Da 5 Bloods hiện đang được chiếu trên hệ thống Netflix.