Từ lâu, nhiều giả thuyết đã xuất hiện xoay quanh khả năng thực sự của bộ não, trong đó phổ biến nhất là quan niệm cho rằng con người chỉ sử dụng 10% não bộ. Một số ý kiến còn cho rằng chỉ có 1% tế bào não thực sự tham gia vào hoạt động nhận thức, trong khi những phần còn lại gần như bị bỏ phí. Quan niệm này, dù đã bị khoa học bác bỏ nhưng vẫn tạo ra một sức hấp dẫn lớn đối với trí tưởng tượng của con người: nếu có thể khai thác toàn bộ tiềm năng của bộ não, liệu chúng ta có thể đạt đến một cấp độ trí tuệ mới, mở ra những khả năng chưa từng có trong lịch sử nhân loại? Câu hỏi này không chỉ là chủ đề hấp dẫn trong khoa học thần kinh, mà còn trở thành cảm hứng cho nhiều tác phẩm khoa học viễn tưởng. Để tìm ra câu trả lời, trước tiên, chúng ta cần xem xét bộ não đã tiến hóa như thế nào trong lịch sử loài người.
Trong khoảng hai triệu năm qua, bộ não con người đã có những thay đổi đáng kể cả về cấu trúc lẫn chức năng. Kích thước bộ não đã tăng gấp ba lần trong quá trình tiến hóa, nhưng sự tăng trưởng này không xảy ra một cách đồng đều. Phần phát triển mạnh mẽ nhất chính là "vỏ não mới", khu vực chịu trách nhiệm về suy luận logic, lập kế hoạch, tư duy sáng tạo và ra quyết định. Chính nhờ sự phát triển của khu vực này mà con người có thể hợp tác xã hội, trao đổi ngôn ngữ, chế tạo công cụ và sáng tạo công nghệ. Những năng lực này đã giúp loài người vượt lên trên tất cả các loài động vật khác, xây dựng nền văn minh và thống trị hành tinh.
Tuy nhiên, sự tiến hóa này không diễn ra vô hạn. Mặc dù bộ não lớn hơn mang lại những khả năng nhận thức vượt trội, nhưng nó cũng đi kèm với một cái giá rất đắt, đó là sự tiêu hao năng lượng khổng lồ. Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng dù bộ não chỉ chiếm khoảng 4% trọng lượng cơ thể, nhưng nó tiêu thụ đến 20% tổng năng lượng mà cơ thể sản xuất ra. Điều này có nghĩa là mỗi đơn vị thể tích não tăng thêm đều cần một lượng calo lớn để duy trì hoạt động. Nếu bộ não tiếp tục phát triển mà không có giới hạn, nó có thể gây mất cân bằng cho toàn bộ cơ thể. Đây là lý do vì sao các nhà khoa học tin rằng bộ não con người đã gần đạt đến giới hạn tiến hóa của nó.
Mặc dù sự tiến hóa sinh học của bộ não có thể đang chậm lại, nhưng điều đó không có nghĩa là chúng ta không thể cải thiện khả năng tư duy của mình. Quan niệm cho rằng con người chỉ sử dụng 10% bộ não thực chất là một lời đồn không căn cứ.
Trên thực tế, bộ não hoạt động một cách toàn diện và phức tạp hơn rất nhiều. Các nghiên cứu bằng công nghệ chụp cộng hưởng từ (MRI) đã cho thấy rằng ngay cả khi chúng ta nghỉ ngơi, não vẫn liên tục xử lý thông tin, điều phối hoạt động của cơ thể và thực hiện các chức năng quan trọng và không có bất kỳ phần nào của não bộ là "không hoạt động".
Thậm chí, ngay cả trong giấc ngủ, bộ não vẫn tiếp tục sửa chữa, củng cố trí nhớ và xử lý dữ liệu. Hơn nữa, chỉ cần một tổn thương nhỏ ở não cũng có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với nhận thức và vận động. Nếu 90% bộ não thực sự không hoạt động, thì về lý thuyết, nhiều chấn thương não sẽ không ảnh hưởng đến cuộc sống bình thường của con người, nhưng thực tế không phải vậy. Điều này chứng tỏ rằng bộ não đã và đang hoạt động một cách tối ưu trong khả năng của nó.
Vậy tại sao lại có sự khác biệt về trí tuệ giữa các cá nhân, nếu tất cả chúng ta đều sử dụng toàn bộ bộ não? Các nhà khoa học cho rằng điều này phần lớn là do môi trường, giáo dục, lối sống và yếu tố di truyền.
Trong xã hội hiện đại, con người ngày càng phụ thuộc vào công nghệ. Những công cụ như điện thoại thông minh, máy tính và trí tuệ nhân tạo đã giúp con người xử lý thông tin nhanh hơn, nhưng đồng thời cũng khiến chúng ta ít rèn luyện tư duy hơn. Thay vì ghi nhớ thông tin, chúng ta có thể tra cứu ngay lập tức; thay vì suy nghĩ logic, chúng ta dựa vào các thuật toán để đưa ra quyết định. Điều này có thể dẫn đến sự suy giảm một số khả năng nhận thức nhất định, khiến con người trở nên "thụ động" hơn trong việc tư duy.
Ngoài ra, bản năng tự nhiên của con người là tìm kiếm sự thoải mái, thay vì liên tục thử thách bản thân. Khi điều kiện sống được cải thiện, con người không còn cần phải tư duy nhiều để sinh tồn như tổ tiên thời tiền sử, và điều này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển trí thông minh.
Tuy nhiên, điều gì sẽ xảy ra nếu con người thực sự có thể khai thác 100% khả năng của não bộ? Về lý thuyết, điều này có thể dẫn đến hai kịch bản khác nhau. Một là cơ thể con người sẽ bị quá tải nghiêm trọng, vì nếu bộ não sử dụng quá nhiều năng lượng, các cơ quan khác sẽ không nhận đủ tài nguyên để duy trì hoạt động. Một khả năng khác là một số cá nhân có thể thích nghi với mức tiêu thụ năng lượng cao này, phát triển những khả năng nhận thức vượt trội.
Trong các tác phẩm khoa học viễn tưởng, có nhiều kịch bản mô tả một con người siêu việt, có thể xử lý một lượng lớn thông tin ngay lập tức, điều khiển vật chất, hoặc thậm chí vượt qua giới hạn của không gian và thời gian. Bộ phim "Lucy" là một ví dụ điển hình, trong đó nhân vật chính đã phát triển toàn bộ tiềm năng của bộ não và đạt được những khả năng siêu nhiên. Dù đây chỉ là một kịch bản giả tưởng, nhưng nó đặt ra một câu hỏi đáng suy ngẫm: nếu con người có thể thực sự phát triển bộ não đến mức tối đa, chúng ta sẽ trở thành loại sinh vật nào?
Dù hiện tại khoa học chưa thể giúp con người mở khóa toàn bộ tiềm năng não bộ, nhưng điều đó không có nghĩa là chúng ta không thể tiếp tục cải thiện trí tuệ của mình. Việc học tập liên tục, rèn luyện tư duy phản biện, khám phá những ý tưởng mới và tránh sự phụ thuộc quá mức vào công nghệ có thể giúp não bộ phát triển tốt hơn. Ngoài ra, các nghiên cứu trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo và giao diện não - máy tính (Brain-Computer Interface) đang mở ra những hướng đi mới, có thể giúp con người kết hợp sức mạnh của bộ não với công nghệ để đạt đến những giới hạn mới.
CÙNG CHUYÊN MỤC
