Vào ngày 28 tháng 8 năm 2017, Kenya đã chính thức áp dụng một trong những đạo luật cứng rắn nhất thế giới nhằm giảm thiểu ô nhiễm nhựa: bất kỳ người dân Kenya nào sản xuất, bán hoặc thậm chí chỉ sử dụng túi nilon cũng có thể đối mặt với án tù lên đến 4 năm hoặc phạt tiền 40.000 USD (hơn 1 tỷ đồng). Đạo luật này đánh dấu nỗ lực mạnh mẽ của quốc gia Đông Phi này trong việc giải quyết vấn nạn rác thải nhựa, nối gót hơn 40 quốc gia khác trên thế giới như Trung Quốc, Pháp, Rwanda và Ý, những nơi đã cấm, cấm một phần hoặc đánh thuế túi nilon dùng một lần.
Sự cần thiết của lệnh cấm: Bảo vệ môi trường và sức khỏe
Túi nilon, theo Habib El-Habr, chuyên gia về rác thải biển làm việc với Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc tại Kenya, phải mất từ 500 đến 1.000 năm để phân hủy. Chúng thường trôi dạt ra đại dương, gây hại nghiêm trọng đến sinh vật biển: làm nghẹt thở rùa biển, chim biển và lấp đầy dạ dày cá heo, cá voi cho đến khi chúng chết đói. El-Habr cảnh báo: "Nếu chúng ta tiếp tục như thế này, đến năm 2050, chúng ta sẽ có nhiều nhựa trong đại dương hơn cá."
Ảnh minh hoạ
Không chỉ vậy, túi nilon còn xâm nhập vào chuỗi thức ăn của con người thông qua cá và các loài động vật khác. Tại các lò mổ ở Nairobi, người ta đã tìm thấy tới 20 túi nilon trong dạ dày của một số con bò chuẩn bị cho tiêu thụ. Bác sĩ thú y Mbuthi Kinyanjui cho biết, tình trạng này "gần như xảy ra hàng ngày" trong khi 10 năm trước đó hiếm khi thấy.
Ban đầu, cảnh sát sẽ tập trung xử lý các nhà sản xuất và nhà cung cấp túi nilon, theo Bộ trưởng Môi trường Kenya Judy Wakhungu, để tránh làm ảnh hưởng đến "wananchi" (người dân thường).
Những thách thức và thành công bước đầu
Kenya đã phải mất ba lần thử nghiệm trong 10 năm để cuối cùng thông qua lệnh cấm này, và không phải ai cũng ủng hộ. Samuel Matonda, phát ngôn viên của Hiệp hội các nhà sản xuất Kenya, lo ngại rằng lệnh cấm sẽ khiến 60.000 người mất việc làm và buộc 176 nhà sản xuất phải đóng cửa, đặc biệt khi Kenya là một nhà xuất khẩu lớn túi nilon trong khu vực. Ông đặt câu hỏi: "Nó thậm chí sẽ ảnh hưởng đến những người phụ nữ bán rau ở chợ - khách hàng của họ sẽ mang đồ mua sắm về nhà bằng cách nào?"
Tuy nhiên, các chuỗi siêu thị lớn ở Kenya như Carrefour của Pháp và Nakumatt đã cung cấp túi vải thay thế cho khách hàng.
Mặc dù lệnh cấm túi nilon dùng một lần năm 2017 được ca ngợi là một bước đột phá và cơ quan môi trường quốc gia cho biết 80% công chúng đã tuân thủ, nhưng vấn đề ô nhiễm nhựa của đất nước vẫn còn dai dẳng. Năm 2020, nhựa dùng một lần cũng bị cấm ở các khu vực bảo vệ như công viên và rừng.
Vấn đề tồn đọng và giải pháp mới
Nairobi, thủ đô của Kenya với gần 4,4 triệu dân, vẫn tạo ra hơn 2.400 tấn chất thải rắn mỗi ngày, trong đó một phần năm là nhựa. Jane Mutune, giảng viên nghiên cứu môi trường tại Đại học Nairobi, nhận định: "Lượng chất thải nhựa là khá đáng kể."
Lệnh cấm túi nilon, dù thành công, vẫn chưa đủ để loại bỏ hoàn toàn cuộc chiến chống ô nhiễm của đất nước, vì nó không bao gồm nhiều dạng nhựa khác như chai lọ, túi rác và hộp đựng đồ ăn mang đi. Nhà hoạt động môi trường James Wakibia, người đã đấu tranh cho lệnh cấm túi nilon, cho rằng: "Chúng ta cần cẩn thận để không làm mất đi bản chất của lệnh cấm bằng cách cho phép quá nhiều [chất thải nhựa] từ bao bì sơ cấp."
Tại bãi rác Dandora rộng lớn ở phía đông Nairobi, những người thu gom rác như Emmanuel Lucy vẫn hàng ngày phải bới móc qua hàng tấn chất thải để tìm kiếm vật liệu tái chế. Dù lệnh cấm đã giảm lượng túi nilon, đường phố đến Dandora vẫn ngập tràn rác thải nhựa, đe dọa tắc nghẽn cống rãnh khi mưa lớn. Những người thu gom rác đối mặt với nguy cơ sức khỏe nghiêm trọng như vết cắt, nhiễm trùng vi khuẩn và các bệnh như tả, đồng thời phải đối mặt với sự kỳ thị.
Bãi rác Dandora khổng lồ của thành phố
Để giải quyết vấn đề này, một đạo luật quản lý chất thải bền vững mới đã có hiệu lực vào tháng 7 năm 2023. Đạo luật này yêu cầu các công ty phải chịu trách nhiệm giảm thiểu ô nhiễm và tác động môi trường từ các sản phẩm mà họ đưa ra thị trường Kenya thông qua các chương trình riêng lẻ hoặc tập thể. Trước đây, các doanh nghiệp không bị bắt buộc tham gia vào các chương trình thu gom và tái chế chất thải như Petco (sáng kiến được tạo ra năm 2018 sau khi chính quyền đe dọa cấm sản xuất và bán chai nhựa), dẫn đến số lượng thành viên rất ít ỏi.
Joyce Gachungi, CEO của Petco, tiết lộ: "Chúng tôi có hơn 1.000 công ty sản xuất nước uống đóng chai trong nước, nhưng số lượng thành viên của chúng tôi... chỉ khoảng 13 hoặc 14 công ty."
Các nhà hoạt động môi trường đã hoan nghênh luật trách nhiệm của nhà sản xuất mới. Wakibia nhận định: "Trong thời gian dài, các ngành công nghiệp đã trốn tránh trách nhiệm, vì vậy luật này sẽ buộc họ phải thực hiện nhiệm vụ."
Nguồn: Reuters, The Guardian
CÙNG CHUYÊN MỤC
