Bộ phim dựa theo cuốn tiểu thuyết cùng tên của Nosaka Akiyuki vốn được tác giả viết dưới dạng bán tự truyện như là một lời xin lỗi với người em gái. Sau khi ra mắt, phim gây chú ý không chỉ ở Nhật mà còn ở toàn thế giới.
Nhiều nhà phê bình điện ảnh coi Mộ Đom đóm là một trong những bộ phim phản chiến mạnh mẽ nhất từng được thực hiện. Nhà nghiên cứu lịch sử hoạt hình Ernest Rister đã so sánh bộ phim này với tác phẩm Bản danh sách của Schindler của đạo diễn Steven Spielberg và nói thêm: "Đây là bộ phim hoạt hình nhân văn nhất mà tôi được xem”.
Tuy nhiên, người Nhật lại hiểu bộ phim như một câu chuyện ngụ ngôn về lòng tự trọng hơn là về tinh thần phản chiến.
Phim đặt trong bối cảnh giai đoạn cuối của Chiến tranh thế giới 2 ở Nhật Bản, xoay quanh hai anh em Seita và Setsuko. Mẹ hai anh em qua đời sau cuộc thả bom dữ dội của không quân Mỹ vào thành phố Kobe trong khi cha của hai đứa đang chiến đấu cho Hải quân Đế quốc Nhật Bản.
Hai anh em ở lại nhà một người họ hàng nhưng bị mắng chửi, phân biệt đối xử, và bị gò bó tù túng nên Seita quyết định mang em gái bỏ đi.
Cuộc sống thiếu thốn, Seita phải ăn cắp đồ, thức ăn và bị đánh đập. Setsuko bị ốm nặng, Seita vội đưa cô bé đến bệnh viện và được bác sĩ thông báo rằng cô bé đang bị thiếu ăn. Trong sự lo lắng đến tột cùng, Seita đến ngân hàng rút toàn bộ số tiền còn lại trong tài khoản ngân hàng của mẹ cậu để mua thức ăn. Tuy nhiên, ngay khi rời ngân hàng, Seita rất sốc và tuyệt vọng khi nghe tin Nhật Bản đã đầu hàng vô điều kiện quân Đồng Minh, và người cha cũng đã tử nạn trên biển.
Cậu trở về cùng với nhiều thức ăn, nhưng Setsuko đã chết. Seita hỏa táng thi hài của cô bé, bỏ vào hộp kẹo trái cây và mang nó cùng với bức ảnh của người cha, cho đến khi cậu cũng qua đời tại nhà ga Sannomiya.
Bộ phim kết thúc với cảnh Seita và Setsuko ngồi bên nhau vui vẻ với những con đom đóm xung quanh, và họ nhìn xuống thành phố Kobe đã phát triển và hiện đại sau chiến tranh.
Tác giả Nosaka Akiyuki cũng mất một người em gái sau Thế chiến 2. Tác giả luôn cho rằng mình phải chịu trách nhiệm về cái chết đó và ông viết cuốn tiểu thuyết như để đền bù cho em gái mình và cũng để giúp ông chấp nhận bi kịch của quá khứ.
Bộ phim luôn nằm trong danh sách những tác phẩm mà khán giả không dám xem lại lần thứ 2 vì có kết thúc quá buồn.
Có nhiều cách hiểu về bộ phim. Vì bộ phim chứa đựng rất nhiều những hình ảnh về hậu quả khủng khiếp của chiến tranh đối với xã hội và từng cá nhân trong đó, nhiều nhà phê bình đã coi Mộ Đom đóm là một bộ phim phản chiến.
Tuy nhiên, chính đạo diễn Takahata lại chia sẻ một góc nhìn khác của ông. Ông cho rằng Mộ Đom đóm thể hiện hậu quả của việc đặt lòng tự trọng cao hơn lý trí. Vì không chịu được việc bị nhục mạ mà Seita đã bỏ khỏi nhà người dì, khiến cho em gái mình chết vì thiếu ăn. Liên tưởng sâu xa hơn, bộ phim còn là sự chỉ trích tới sự tham gia của Nhật Bản trong Chiến tranh thế giới 2: Lòng kiêu hãnh của người Nhật đã làm đất nước Nhật Bản thiệt hại nặng nề.
Hơn 30 năm sau khi bộ phim được phát hành, khán giả còn phát hiện ra một điều gây sốc trong tấm poster của phim. Hai anh em Seita và Setsuko đang mỉm cười đưa tay đón nhận những đốm sáng giữa trời đêm, được cho là đàn đom đóm xuất hiện ven sông. Đây là cảnh tượng êm đềm hiếm có trong Mộ Đom đóm.
Thế nhưng khi fan của phim tăng độ sáng tấm poster này lên, họ thấy hình ảnh trên đầu hai anh em là chiếc máy bay ném bom của Mỹ. Những đốm sáng mà khán giả tin là đom đóm thực chất là cơn mưa bom đạn đang xả từ trên cao. Chiếc máy bay trong poster này cũng xuất hiện trong phần kết, nó được cho là chiếc Enola Gay đã ném quả bom nguyên tử xuống Hiroshima. Thực tế thì Enola Gay nằm trong phi đội gồm 3 chiếc máy bay.
Hình ảnh những đứa trẻ hồn nhiên vui đùa mà không hề biết bom đạn đang dội ngay trên đầu mình khiến khán giả lại càng ám ảnh thêm với những gì xảy ra trong bộ phim hoạt hình này.
CÙNG CHUYÊN MỤC
